Σε μία εποχή όπου τα ονόματα των Mestre Pastinha και Mestre Bimba δεν είχαν γίνει ακόμη γνωστά στην Bahia και στον κόσμο της Capoeira, ο θρύλος ενός άφοβου πολεμιστή κυκλοφορούσε και ενέπνεε τον μη λευκό πληθυσμό, και όσους ασχολούνταν με την Αφροβαζιλιάνικη πολεμική τέχνη. Λένε πως ήταν ασταμάτητος και πως είχε μεγάλη επιρροή στα μέρη και τους ανθρώπους, οπουδήποτε κι αν πήγαινε. Το όνομά του, Besouro. Μόνο που δεν υπήρχαν αποδείξεις ότι η ιστορία του πράγματι συνέβη. Ούτε καν ότι ένας άντρας με αυτό το όνομα υπήρξε. Έτσι, καθώς οι θρυλικές του δράσεις (και αποδράσεις) εξιστορούνταν και εξαπλώνονταν -όπως ότι μπορούσε να μεταμορφώσει τον εαυτό του σε ένα μαύρο σκαθάρι και να αποδράσει πετώντας- κάποιοι αρχίσαν να αναρωτιούνται αν όντως υπήρξε. (Το όνομα του περιγράφει ένα σκαθάρι της ζούγκλας το οποίο μπορεί να τρυπήσει μέσα σε πολύ σκληρό ξύλο και που το τσίμπημα του πονάει πολύ.) Μήπως επρόκειτο απλά για μία ιστορία βασισμένη σε διάφορες περιπτώσεις λιγότερο ηρωικών αναλογιών, που μαζεύτηκαν και απονεμήθηκαν σε ένα πρόσωπο? Δεν είναι αλήθεια πως οι παλαιότεροι Καποερίστες εύχονταν να υπήρχε κάποιος
Ένα από τα πράγματα που ξεχωρίζει εμάς τους ανθρώπους από τα υπόλοιπα είδη του ζωικού βασιλείου, είναι ότι δημιουργούμε και αφηγούμαστε ιστορίες. Δεν είναι μόνο το βιολογικό υλικό που κληρονομούμαι στις επόμενες γενιές, αλλά και το πολιτισμικό, που μεταδίδουμε με την γλώσσα, τις ιστορίες που πλέκουμε και διηγούμαστε. Με αυτόν τον τρόπο δίνουμε νόημα και κατεύθυνση στην εμπειρία μας, περνάμε γνώση, έμπνευση, αγάπη για την ζωή, από την εποχή της σαβάνας και των σπηλαίων, ως την σημερινή. Υπάρχουν στον κόσμο μυριάδες ιστορίες. Κάποιες από αυτές είναι τοπικές, περιορισμένες σε συγκεκριμένα μέρη και χρονικές περιόδους. Κάποιες άλλες όμως είναι παγκόσμιες. Μπορείς να τις βρεις σε όλους τους χώρους και χρόνους της ανθρώπινης εμπειρίας, σαν νήματα που συνδέουν την πορεία μας στον πλανήτη, σαν αρχετυπικά σύμβολα του ταξιδιού της ψυχής σε αυτόν τον κόσμο.
Στην ιστορία του Besouro δεν άργησα να διακρίνω -και να εντυπωσιαστώ- από τον τρόπο που μέσα σε αυτήν περιέχονται πολλές οικουμενικές ιστορίες και συμβολισμοί. Όπως, του ευγενικού ληστή που διακατέχεται από έντονο αίσθημα δικαιοσύνης και πολεμάει την εξουσία για να προστατέψει τους αδύναμους (Ρομπέν των Δασών). Όπως αυτή του ανθρώπου που έχοντας περάσει από την παρανομία, θέλει να ζήσει νόμιμα αλλά τον κυνηγάει το σύστημα, μέσω ενός συγκεκριμένου ατόμου το οποίο κρατάει έχθρα για τον ήρωα και θέλει να τον καταστρέψει με οποιονδήποτε τρόπο (Βίκτωρ Ουγκώ-Άθλιοι). Αυτή του ήρωα που ανατράφηκε σε κρυφό σχολειό, το οποίο τον προετοίμασε για να πολεμήσει και να απελευθερώσει τον λαό του από την κατοχή και καταπίεση. (Αν και στην περίπτωση της Τουρκοκρατούμενης Ελλάδα φαίνεται να είναι ένα ψέμα που επινόησε η εκκλησία, γνωρίζουμε ότι τόσο η εξάσκηση, όσο και η πρακτική της Capoeira γινόταν στα κρυφά.) Η ιστορία του πολεμιστή, που έχοντας γίνει άτρωτος μέσα από μαγικά ξόρκια, αλλά και μέσω της πίστης σε ανώτερα ιδανικά, που έχει την ικανότητα να νικάει ακόμα και όταν ενάντια σε υπεράριθμους αντιπάλους. Έχει όμως ένα τρωτό σημείο, το οποίο όταν έρθει στην αντίληψη του εχθρού μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον του και να οδηγήσει στο τέλος του (Αχιλλέας). Στην σύγχρονη εποχή, ο Μοριχέι Ουεσίμπα, ο ιδρυτής του Αικίντο, λέγετε πως είχε φτάσει σε τέτοια επίπεδα αντίληψης και διαστρέβλωσης του χρόνου, όπου είχε την ικανότητα να βλέπει τις σφαίρες να διαγράφουν την πορεία τους σε αρκετά αργή κίνηση ώστε να μπορεί να τις αποφεύγει. Φαίνεται πως και ο Besouro είχε αυτήν την ικανότητά, η οποία ερχόταν από την πνευματική σύνδεση με το ζώο τοτέμ του, το οποίο τον έφερνε σε άλλο επίπεδο από αυτό της συνηθισμένης αντίληψης. Αυτή η μαγική του ικανότητα του έδωσε και το προσωνύμιο Manganga (μάγος γιατρός στην Αφρικάνικη διάλεκτο.)
Άλλη μία ιστορία που συναντάται πολύ συχνά σε όλους τους πολιτισμούς, είναι του αγράμματου ανθρώπου στον οποίο δίνεται να παραδώσει ένα γράμμα, το οποίο περιέχει εντολή για εξόντωσή του. Στην περίπτωση του Besouro, δεν πρόκειται απλά για ένα τέχνασμα αλλά και για ξόρκι ενάντια σε έναν πανίσχυρο άντρα. Επίσης, η –βιβλική- ιστορία του υπερδύναμου ήρωα, στον οποίο στέλνετε μία όμορφη γυναίκα να τον σαγηνέψει για ένα βράδυ και να κλέψει, να εξουδετερώσει τις δυνάμεις του.
Και, η ιστορία του ανθρώπου που εμφανίζεται στην ζωή ανάμεσα σε δύο κόσμους, στο μεταίχμιο δύο εποχών. Που παλεύοντας να επιβιώσει, ο ίδιος και τα ιδανικά του, γίνεται η έκφραση της πάλης μεταξύ του παλιού που ετοιμάζεται να πεθάνει και του νέου που προσπαθεί να γεννηθεί. Αναδύεται ο ίδιος σαν προσωποποίηση όλων των συγχρόνων του που πάλευαν μέσα σε αυτήν την κατάσταση. Στην περίπτωση του Besouro οι δύο κόσμοι αφορούν την μετάβαση της Βραζιλιάνικης κοινωνίας από το καθεστώς της δουλείας σε αυτό της –έστω κατ’ όνομα- ελευθερίας και ισοτιμίας για όλους. Όπως επίσης τον κόσμο της Αφρικάνικης κουλτούρας που συνδιαλέγεται με αυτόν του Ινδιάνικου πολιτισμού, προσπαθώντας να επιβιώσει, να βρει χώρο και έκφραση στον κόσμο που έχουν φτιάξει και κρατούν οι λευκοί Ευρωπαίοι στην νέα γη.
Επίσης, κατά την διάρκεια της έρευνάς μου, συνειδητοποίησα ότι ο Besouro έχει κάτι που τον ξεχωρίζει από τους άλλους Capoeira Μestres. Αυτοί οι θρύλοι της Capoeira και της Βραζιλιάνικης ιστορίας, είναι ιστορικά πρόσωπα, την μορφή των οποίων γνωρίζουμε από φωτογραφίες, την κίνηση του σώματός τους από ταινίες, την φωνή τους από ηχογραφήσεις, τα γεγονότα της ζωής τους από λεπτομερείς διηγήσεις. Για τον Besouro όμως, όχι μόνο δεν υπάρχουν φωτογραφίες, ακριβή πορτρέτα του ή ταινίες, που να μας δίνουν μια ιδέα της τέχνης του, αλλά ακόμη και τα γεγονότα της ζωής του, όπως περάσανε έως εμάς, φαίνεται να έχουν επενδυθεί αυτόν τον υπερβατικό μανδύα που μεταμορφώνει κάποιον από απλό άνθρωπο σε υπερήρωα -ημίθεο- που εξυψώνει την ιστορία του από τα πεδία του θρύλου, στην επικράτεια του μύθου.
Πιστεύω πως το γεγονός ότι ένας άνθρωπος φτάνει να θεωρείται μυθικό πρόσωπο, είναι ένα σημάδι του πόσο δύσκολη ήταν η εποχή στην οποία έζησε, όπως και ότι πάνω του προσωποποιούνται τα όνειρα, οι πόθοι και οι δοκιμασίες της γενιάς του και αυτών που ακολουθούν. Κατά μία έννοια ήταν ο ίδιος φάρμακο για τους καταπιεσμένους της μαύρης κοινότητας στην Bahia, με το να τους δείχνει ότι ένας άλλος τρόπος είναι δυνατός και δίνοντάς τους περισσότερο κουράγιο και αυτοσεβασμό.
Να μην ξεχνάμε πως μπορεί σήμερα η Capoeira να είναι το εθνικό σπορ της Βραζιλίας και να έχει καθιερωθεί παγκοσμίως όχι μόνο ως πολεμική τέχνη και σπορ αλλά και ως τρόπος ζωής, αλλά εκείνες τις εποχές όπου οι απόγονοι των Αφρικανών σκλάβων αποκτούσαν την ελευθερία τους, η εξάσκηση στις πολεμικές τέχνες εξακολουθούσε να είναι παράνομη, αφού οι πρώην δουλοκτήτες ανέκαθεν φοβόντουσαν την οργή και την οργάνωση αυτών που καταπίεζαν. Σκληρές τιμωρίες προορίζονταν για όποιον συλλαμβάνονταν να εξασκείται σε πολεμικές τέχνες. Μέσα σε αυτό το σκηνικό, μία από τις θρυλικές ιδιότητες του Besouro ήταν το να αποφεύγει την σύλληψη. Οι υπέροχες δεξιότητές του του επέτρεπαν να ξεφεύγει όταν η αστυνομία έκανε επιδρομές. Λέγεται πως αν και τον είχαν πυροβολήσει πολλές φορές, ποτέ δεν χτυπήθηκε από σφαίρα. Έτσι, πολλοί πιστεύαν ότι είχε υπεράνθρωπες ιδιότητες που τον έκαναν αόρατο.
Μια φορά, αφόπλισε κάποιους αστυνομικούς και έκανε έναν από αυτούς να πιεί Κασάσα μέχρι που λιποθύμησε. Μετά τον ξύπνησε για να τον προστάξει να περπατήσει πιωμένος μέσα από την πόλη προς το τμήμα, έτσι, για να ρίξει το ηθικό των μπάτσων. Σύντομα ο στρατιώτης αυτός επέστρεψε με δέκα άλλους και άνοιξαν πυρ εναντίον του. Τότε, ο Besouro έπεσε στο χώμα σαν να είχε χτυπηθεί, και όταν τον πλησίασαν οι στρατιώτες, εκτινάχθηκε, τους αφόπλισε και τους πρόσταξε να φύγουν, το οποίο και έκαναν ντροπιασμένοι. Μία άλλη φορά, παρέμβηκε όταν η αστυνομία κακομεταχειρίστηκε κάποιους από την γειτονιά του. Αφού έδειρε και αφόπλισε την ομάδα των αστυνομικών, έκανε επίδειξη των ικανοτήτων του, με το να πάει και να πετάξει τα όπλα μπροστά στο αστυνομικό τμήμα. Μπορεί αυτές οι ιστορίες να ακούγονται χιουμοριστικές, αλλά λίγο πιο βαθιά περιγράφουν καλά την –τραγική συχνά- κατάσταση στην οποία ζούσαν οι μαχητές της Capoeira εκείνη την περίοδο.
Με κάποιον τρόπο τολμούσε να κάνει πράγματα που οι μαύροι καταπιεσμένοι άνθρωποι ευχόντουσαν να μπορούν οι ίδιοι, αλλά δεν είχαν το κουράγιο ή την δύναμη, να κάνουν. Ήταν τόσο γόνιμος στην τέχνη του που οι σύγχρονοί του έφτασαν να πιστεύουν ότι κατείχε υπεράνθρωπες, μαγικές ιδιότητες. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο πως έφτασε να θεωρείται ένας από τους πιο πολύχρωμους χαρακτήρες στην Βραζιλιάνικη ιστορία των πολεμικών τεχνών. Ούτε ότι γύρω του δημιουργήθηκε η φήμη ανθρώπου που τον φοβούνταν, επειδή ήταν αχτύπητος, και την ίδια στιγμή τον θαύμαζαν και αγαπούσαν, επειδή ήταν υπέρμαχος της δικαιοσύνης. Κάπως έτσι απέκτησε πολλούς σύμμαχους που μπορούσαν να τον βοηθήσουν όταν χρειαζόταν ένα μέρος για να μείνει ή να καταθέσουν υπέρ του στην αστυνομία, αλλά, όπως είναι φυσικό, και αρκετούς εχθρούς -αφού εκτός από σεβασμό ενέπνεε ταυτόχρονα και εχθρότητα. Σύμφωνα με τα λόγια της Dona Dormelinda, κατοίκου του Santo Amaro, ‘’Όποτε οι άνθρωποι μάθαιναν ότι βρίσκεται στην πόλη, έκλειναν όλα τα παράθυρα και τις πόρτες.’’ Σε μία άλλη πηγή αναφέρετε σαν ‘’ένας εγκληματίας των δρόμων του Santo Amaro da Purificacao (η μορφή του οποίου) πρόσταζε εξίσου τον φόβο και τον σεβασμό μέσα στην κοινότητα.’’
Για να τον καταλάβουμε καλύτερα, χρειάζεται να καταλάβουμε την εποχή στην οποία έζησε. Όταν η δουλεία καταργήθηκε στην Βραζιλία το 1888, οι πρώην σκλάβοι έπρεπε πια να συντηρήσουν τον εαυτό τους ως ελεύθεροι πολίτες. Όσοι ήταν ειδικοί στις πολεμικές τέχνες είχαν την ευκαιρία να επιβιώσουν ως αρχηγοί συμμοριών στον λεγόμενο υπόκοσμο. Όμως, την ίδια εποχή που ο νόμος κατήργησε την δουλεία, και πολλοί Αφρο-Βραζιλιάνοι βρίσκονταν στον δρόμο ψάχνοντας για εργασία, ένας άλλος νόμος θεσπίστηκε, ο οποίος απαγόρευε την εξάσκηση τεχνών όπως η Capoeira ή η Αφρικάνικη θρησκεία, το Καντονπλέ. Όσοι συλλαμβάνονταν να εξασκούνται ή να παίζουν, αντιμετώπιζαν σκληρή τιμωρία. Μαζί με αυτό, ένα μεγάλο κομμάτι του μαύρου πληθυσμού δεν πληρώνονταν με χρήματα για την εργασία τους, παρά μόνο με φαγητό και κατάλυμα. Αυτό σήμαινε ότι δεν μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν τον εαυτό τους και να χτίσουν κάτι δικό τους για το μέλλον. Τα πράγματα γινόντουσαν χειρότερα όταν κάποιοι μεγαλογαιοκτήμονες αρνιόντουσαν να πληρώσουν οτιδήποτε και οι μαύροι άνθρωποι, μην έχοντας δικαιώματα, μένανε με τίποτα. Όταν μία τέτοια κατάσταση συνέβη και στον Μπεζούρο, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, δεν φοβήθηκε την δύναμη του γαιοκτήμονα και τον απείλησε, αναγκάζοντάς τον να πληρώσει αυτά που χρώσταγε. Και αν σε κάποιον γινόταν μια αδικία, θα πήγαινε να τον βοηθήσει. Ένας από αυτούς που έπρεπε να επιβιώσουν στις σκληρές συνθήκες του δρόμου ήταν ο João Matos Pereira, με το παρατσούκλι João Grosso. Είχε σχέση με μία γυναίκα που λεγόταν Maria Auta Pereira ή Maria Haifa. Αυτή έμεινε έγκυος και γέννησε τον Manoel Henrique Pereira στο Santo Amaro da Purificacao της Bahia. Όταν ήταν ακόμη μικρό παιδί, ο Manoel έλαβε τα πρώτα του μαθήματα από έναν πρώην σκλάβο με το όνομα Tio Alipio, στην πιο φτωχή γειτονιά του Santo Amaro, το Trapiche De Baixo. Φυσικά η εξάσκηση γινόταν στα κρυφά, αλλά ο Μανοέλ όλο και μεγάλωνε μέσα στην Capoeira και η Capoeira μέσα του. Το παρατσούκλι που έλαβε, Besouro (σκαθάρι) περιγράφει την φήμη και ικανότητά του να ξεφεύγει από δύσκολες καταστάσεις, ακριβώς όπως το μαύρο σκαθάρι απλώνει τα φτερά του στην κορφή ενός κλαδιού για να πετάξει. Και όπως το σκαθάρι, ήταν κι ο ίδιος συνέχεια στην κίνηση. Ανέπτυξε την ευκινησία, πονηρία, και ανδρεία που τον έκανε θρύλο όσο ακόμα ζούσε, και του έδωσε τίτλους όπως Μestre (Master) και Manganga (Μάγος γιατρός). Έγινε επίσης γνωστός με τα ονόματα Besouro Preto (ένα είδος σκαθαριού της ζούγκλας με πολύ δυνατές δαγκάνες, ικανές να τρυπήσουν τα πιο σκληρά ξύλα) και Besouro Cordao de Ouro. Όμως τον φωνάζαν και Danado, καταραμένο. (Μελετώντας την ιστορία του, έχω την αίσθηση πως αυτό το τελευταίο όνομα είχε να κάνει με το ότι ήταν ‘’καταραμένος’’ να περιπλανιέται. Η στιγμή που θα προσπαθούσε να εγκατασταθεί κάπου θα ήταν –όπως αποδείχθηκε- η τελευταία του). Στην μικρή και ταραχώδη ζωή του έκανε διάφορες εργασίες. Ήταν στρατιώτης στον στρατό που βρισκόταν στην Bahia, τότε που ο στρατός και η αστυνομία ήταν διαφορετικά σώματα και μερικές φορές είχαν συγκρούσεις πάνω σε αποφάσεις. Ο στρατός πρέπει να του ταίριαζε, καθώς, εκτός από μαχητής, ήταν χαρακτήρας που δεν έμενε ποτέ σε ένα μέρος για πολύ καιρό. Περιπλανιόνταν στις διάφορες περιοχές εργαζόμενος εδώ κι εκεί για τα προς το ζην. Εργάστηκε σε βαπόρια που μετέφεραν ζαχαρότευτλα τα οποία αφού παράγονταν στα χωράφια του Σάντο Αμάρο, ταξιδεύαν στο Σαλβαδόρ, την Cachoeira, Maragogipe (όλα μέρη της Bahia) και πάλι πίσω. Επίσης εργάστηκε σε πολλες φάρμες γαιοκτημόνων. Για να αναδειχθεί όμως ένας ήρωας, χρειάζεται και έναν διαβόητο εχθρό. Αυτός ήταν ο Pedro de Azevedo Gordilho, ο οποίος διεύθυνε την αστυνομία του Santo Amaro μεταξύ 1920 – 1926. Το όνομα του έγινε συνώνυμο με την καταδίωξη των Capoeristas, καθώς συχνά διέταζε την έφιππη ίλη του να επιτεθεί σε ρόδες Capoeira όπου τις έβρισκε. Πολλές ιστορίες για τα προβλήματά του Besouro με τον νόμο περάσανε στις επόμενες γενιές, καθώς διακατεχόταν από μία δυνατή αίσθηση δικαιοσύνης, λόγω της μεγάλης αδικίας με την οποία καταπιέζονταν οι μαύροι στο Santo Amaro από τις αρχές. Δεν έχανε ευκαιρία να παρέμβει όταν κάποιοι κακομεταχειρίζονταν από την αστυνομία. Σύμφωνα με τον θρύλο, ο λόγος για τον οποίο μπορούσε να παλέψει την αστυνομία τόσο αποτελεσματικά (εκτός του ότι ήταν πολύ καλός μαχητής και ήξερε καλά τις μεθόδους της) ήταν γιατί κατείχε το Corpo Fechado (Κλειστό Σώμα). Πρόκειται για έναν όρο γνωστό σε κάποιες Αφρικάνικες θρησκείες, όπου μέσω ειδικών τελετών και ιεροτελεστιών, μπορούσε κάποιος να αποκτήσει σώμα όπου ούτε μαχαίρι ούτε σφαίρα μπορούσε να διαπεράσει. Υπάρχουν ιστορίες όπου η αστυνομία τον πυροβολεί χωρίς να καταφέρνει να τον χτυπήσει, ή αυτός παριστάνει ότι λιποθυμάει χτυπημένος και αντεπιτίθεται όταν η διώκτες του εφησυχάζουν. Σύμφωνα με όσους γνωρίζουν το Cantomble, την Αφρικάνικη θρησκεία που διαδόθηκε πολύ στην Bahia από σκλαβωμένους Αφρικάνους, κάποιος έπρεπε να κάνει ειδικές προετοιμασίες για να δημιουργήσει ένα τέτοιο σώμα, όπως το να φυτεύσει φασόλια φάβας κάτω από το δέρμα του. Στην Αφρική τέτοιες πρακτικές( Mandinga, ξόρκια) χρησιμοποιούνται σε προετοιμασία για μάχη, δημιουργώντας ένα αποτρεπτικό γιατρικό ενάντια στην ζημιά. Το όνομα Besouro Manganga, σχετίζεται με αυτό, καθώς Manganga σε κάποια Αφρικάνικη γλώσσα σημαίνει γιατρικό που λειτουργεί στο να κλείσει το σώμα, προστατεύοντάς το από βλάβες (Nganga σημαίνει γιατρός στα Bantu). O Besouro λέγετε πως δεν πήγαινε πουθενά χωρίς το φυλαχτό του, το οποίο βρισκόταν σε μικρό σακίδιο κρεμασμένο γύρω από τον λαιμό ή την μέση του. Υπάρχουν όμως συγκεκριμένοι περιορισμοί για όποιον έχει Corpo Fechado, όπως το να μην περνάει κάτω από αγκαθωτό συρματόπλεγμα, να μην κοιμάται με γυναίκα το βράδυ πριν από μία μάχη, και να μην χάσει το Patua του (φυλαχτό). Τέλος, η επίδραση του Corpo Fechado μπορεί να ακυρωθεί μόνο από ένα μαχαίρι φτιαγμένο από Tucum. Δεν υπήρχε Mandinga που μπορούσε να προστατέψει από αυτό. Σε τέτοιου είδους αντί-μαγεία κατέφυγαν οι εχθροί του για να τον εξοντώσουν. Λέγετε πως όταν έπιασε εργασία σαν βοσκός αγελάδων στο ράντσο κάποιου Dr. Zeca, μία ημέρα έμπλεξε σε άγρια διαφωνία με τον γιο, τον Memeu, ο οποίος και υποσχέθηκε να τον σκοτώσει. Ως μέρος της συνομωσίας, ο Zeca ζήτησε από τον Besouro να παραδώσει ένα γράμμα σε κάποιον Baltazar, ο οποίος ήταν διοικητής στο Maracangalha. Χωρίς ο ίδιος να το γνωρίζει -αφού δεν ήξερε να διαβάζει- το μήνυμα έγραφε ΄΄Σκοτώστε τον αγγελιοφόρο αυτού του γράμματος.’’ Ο Baltazar το διάβασε ψύχραιμα, σαν να μην τρέχει τίποτα, και ζήτησε από τον Besouro να διανυκτερεύσει στο σπίτι του (ή να επιστρέψει το πρωί) για να παραλάβει την απάντηση για τον Zeca. Το σχέδιο για να τον σκοτώσουν ήταν ήδη προετοιμασμένο. Αφού ήταν γνωστό πως είχε την δύναμη να αντισταθεί στους πυροβολισμούς, ένα ειδικό μαχαίρι από Tucum φτιάχτηκε για να νικήσει τα μάγια του. Λέγετε πως το γεγονός ότι ο Besouro o ίδιος παρέδωσε το γράμμα με την εντολή εξόντωσής του, ήταν μέρος της τελετουργίας εξουδετέρωσής των μαγικών του, καθώς ο Baltazar θα μπορούσε να έχει πολλούς άλλους τρόπους για να του στήσει ενέδρα. Μάλιστα, για να είναι σίγουροι ότι το σχέδιο τους θα πετύχει, οι συνωμότες είχαν προσλάβει μία πόρνη να περάσει το βράδυ μαζί του, ώστε καθώς κοιμάται να του κλέψει το φυλακτό, και έτσι να αναιρέσει τις δυνάμεις του. Την επομένη, όταν πήγε στον Baltazar για να λάβει την απάντηση, βρέθηκε ξαφνικά περικυκλωμένος από σαράντα άντρες που τον σημαδεύαν. Όταν άνοιξαν πυρ, ο Besouro –όπως συνήθως- εμφανίστηκε άτρωτος και ξεγλίστρησε από τις σφαίρες τους. Λένε πως ούτε μία δεν μπόρεσε να τον χτυπήσει, αν και οι άντρες πυροβολούσαν κατευθείαν πάνω του. Ο Besouro πολέμησε λυσσαλέα, αν και τελικά, κάποιος με το όνομα Eusebio Quibaca τον πλησίασε ύπουλα από πίσω καθώς πολεμούσε, και τον μαχαίρωσε με το Tucum στο υπογάστριο, σπάζοντας την προστασία που είχε και σκοτώνοντάς τον. Ήταν μόλις 29 χρονών. Ιστορίες σαν κι αυτήν ακούγονται λίγο τραβηγμένες για να τις δεχθούμε σαν αληθινές. Ίσως αυτός να ήταν ο λόγος για τον οποίο κάποιοι αμφισβητούσαν την ύπαρξη του Besouro. Όμως είναι τόσο δυνατή η επιρροή του, τόσο δυνατά δονεί τις καρδιές των Capoeristas η ιστορία του, που οι άνθρωποι ήθελαν να μάθουν κατά πόσο αλήθεια συνέβη. Και έτσι, κάποιος Antônio Liberac Cardoso Simões Pires, ο οποίος ερευνούσε σε βάθος την ιστορία του, έκανε μία σημαντική ανακάλυψη. Βρήκε να αναφέρεται στα δικανικά/νομολογικά αρχεία της Bahia το όνομα Manoel Henrique Pereira, πως επίσης ήταν γνωστός ως Besouro, και πως είχε κατηγορηθεί για επίθεση. Έτσι, η ιστορία την οποία κάποιοι πίστευαν πως ήταν απλά ένας θρύλος, έγινε επίσημη. Δεν επιβεβαιωθήκαν όλες οι αφηγήσεις για την ζωή και τον θάνατό του, αλλά τουλάχιστον τώρα υπήρχαν κάποιες αποδείξεις οι οποίες υποστηρίζαν την ύπαρξη τους. Όπως ένα άλλο ντοκουμέντο, που βρήκε ο Contra-Mestre Lampião, για κάποιον, ο οποίος πέθανε στις 8 Ιουλίου του 1924 από διατρύπηση του υπογαστρίου στο Maracangalha. Το πιστοποιητικό θανάτου του αναφέρει: Ο Manuel Henrique, σκουρόχρωμος μουλάτος, εργένης, 29 χρονών, ντόπιος του Ουρουπί, κάτοικος του Maracangalha, επάγγελμα βοσκός αγελάδων, εισήχθη (στο νοσοκομείο) την 8η Ιουλίου 1924 στις 10:30 το πρωί και απεβίωσε στις 7 το απόγευμα, (λόγω) ενός τραυματισμού στην περιοχή του υπογαστρίου. Ο Mestre Besouro Manganga ήταν ένας από τους πιο διαβόητους υποστηρικτές της Capoeira τους οποίους έχει γνωρίσει η Βραζιλία. Μπορεί να μην έφτασε ποτέ την ηλικία των τριάντα, αλλά η θρυλική του ιστορία μας κάνει να τον θυμόμαστε σαν τον ήρωα που πολέμησε εναντίον της καταπίεσης και καταδίωξης. Στα μόλις 29 χρόνια της ζωής του (1895-1924) κατάφερε να γίνει το απόλυτο σύμβολο της Capoeira Bahiana. Το όνομά του έχει γίνει συνώνυμο της αφοσίωσης στα ιδανικά, της γενναιότητας και της ελευθερίας και τα ανδραγαθήματά του έχουν εμπνεύσει τραγούδια. Η φήμη του μόνο μεγάλωσε στα χρόνια μετά τον θάνατό του, για να γίνει παγκόσμια. Η φήμη αυτή δεν έρχεται μόνο από κάποιες ανεκδοτικές ιστορίες γύρω από τις περιπέτειές του, αλλά και από την επίδραση που είχε στην τέχνη και την πορεία της Capoeira. Η ρίζα του γενεαλογικού δέντρου που φύτευσε βρισκόταν στην ομάδα φίλων του, οι οποίοι συχνά τον συνόδευαν και τους οποίους συναντούσε τις Κυριακές και τις γιορτές για να παίξουν Capoeira. Μία ομάδα ανθρώπων που τον βοηθούσαν όποτε χρειαζόταν βοήθεια, και τους οποίους εμπιστευόταν. Ενωμένοι, είχαν περισσότερη επιτυχία σε ότι μπορούσαν –σε προσωπικό επίπεδο- να κάνουν. Μπορείς να την αποκαλέσεις την συμμορία του. Κάποιοι από αυτούς ήταν: Paulo Barroquinha, Canario Pardo, Siri de Mangue και Doze Homens. (Τα ονόματα αυτά έχουν ενδιαφέρον σε σχέση με την γενεαλογία της Capoeira, αλλά επίσης έχουν παρερμηνευτεί από πολλούς. Για κάποιους υπήρχε και ένα άλλο άτομο σε αυτή την ομάδα, με το όνομα Cordão de Ouro, αδελφός του Canário Pardo (Mestre Atenilo). Άλλοι (Mestre Waldemar) όμως διαφωνούν και λένε ότι Cordão de Ouro ήταν ένα άλλο όνομα για τον Μπεζούρο. Σύμφωνα με τον Mestre Atenilo, τα μέλη της ομάδας προπονούνταν μαζί και είχαν και οι ίδιοι μαθητές. Η Maria Doze Homens για παράδειγμα, μία από τις πιο διάσημες γυναίκες στην καποέιρα την παλιά είχε μία μαθήτρια με το όνομα Maria Salomé. Το τραγούδι “Adão, Adão, oi cadê Salomé, Adão” (Adão, Adão, o where is Salomé, Adão), στο LP του Mestre Pastinha λέγετε ότι αναφέρετε σε αυτήν. Με τον καιρό πολλοί άνθρωποι είπαν ιστορίες για τον Besouro. Ένας ο οποίος κράτησε αυτές τις ιστορίες ζωντανές ήταν ο Mestre Cobrinha Verde, ο οποίος λέγετε πως ήταν ξάδελφός του και ο οποίος λέγετε πως έμαθε Capoeira από πολλούς Μestres, συμπεριλαμβανομένου του Besouro, που του έδωσε και το παρατσούκλι του. Ήταν ένας από τους ανθρώπους που διέδωσε μέρη από την κληρονομιά αυτού του θρυλικού Capoeirista. Ο Besouro έγινε με τον χρόνο ένα είδωλο της Capoeira, ομοιάζοντας την δύναμη της Capoeira εναντίον της καταπίεσης και αδικίας. Η επιρροή του στις ημέρες μας μπορεί να την νιώσει κανείς μέσα από τις γενεαλογίες των Μestres που προέρχονται από αυτόν και μέσω τραγουδιών που αναφέρουν το όνομα Besouro. Ένα παράδειγμα της γενεαλογίας που φτάνει ως τις ημέρες μας: Ένας από τους μαθητές του Besouro ήταν ο Siri de Mangue ο οποίος επίσης δίδαξε Capoeira στον Cobrinha Verde. Οι Siri de Mangue και Canário Pardo ήταν επίσης δύο από τους δασκάλους του Mestre Waldemar, ο οποίος απεβίωσε το 1990 και είχε μαθητές που είναι εν ζωή ακόμα, όπως ο Mestre Bigodinho. Επίσης, λέγετε πως ο Besouro δεν έκανε παιδιά αλλά είχε ένα αδελφό, τον Caetano Cabeleiro, ο οποίος απεβίωσε πριν πολλά χρόνια. Εδώ είναι μερικοί στοίχοι από τραγούδια που έχουν να κάνουν με αυτόν. 1. “Era Besouro, era Besouro, era forte com um touro”LP Mestre Ezequiel 2. “ô Besouro Preto, ô Besouro Preto malvado” LP Eu Bahia 3. “Eu vou partir porque mataram o meu Besouro” CD Mestre Pastinha 4. “Quando eu morrer disse Besouro” CD Cordão de Ouro Volume I 5. “E todo mundo ouviu falar, de Besouro Mangangá” CD Mestre Paulo dos Anjos 6. “Zum, zum, zum, Besouro Mangangá“ CD M. Toni e M. Nestor Capoeira 7. “Do Besouro preto, eu sempre ouvi falar” CD Mestre Di Mola Volume III 8. “Faca de tucum matou Besouro Mangangá” CD Abadá Volume II Να και ένα τραγούδι που μιλάει για τον Μπεζούρο και για πράγματα που είναι παγκόσμια για όλους τους Καποερίστες. Reze uma prece e deixe acontecer Autores: Mestre Di Mola e Baiano Ritmo: Angola CD: Capoeira Guanabara – Mestre Di Mola – Volume III Do Besouro Preto, do Besouro Preto eu sempre ouvi falar Do Besouro Preto, do Besouro Preto eu sempre ouvi falar Nascido em Maracangalha Vê se a mandinga não falha Pois a morte vai chegar. É triste, mas é pura verdade A força da falsidade Faz um cabra se enganar E o tempo jamais apagou A história de um guerreiro danado, chamado seu Besouro Corre lá patrão, faça o seu sinal Escreve uma carta e mostre seu ideal Corre vai lá ver, vai logo capataz Entregue a seu Besouro, Que a morte já chega é por trás Êêê Capoeira é assim, você tem que aceitar Capoeira acontece só reze uma prece pra jogar Capoeira é assim, você tem que aceitar (Coro) Capoeira acontece só reze uma prece pra jogar (Coro) Αναφορές στον Μπεζούρο: – The book “Capoeira e mandingas” by Marcelino dos Santos – Mestre Mau – The book “Atenilo, o relâmpago da Regional” by Raimundo Cesar Alves de Almeida – Mestre Itapoan – The book “Bimba, Pastinha e Besouro Mangangá, três personagens da Bahia” by Antônio Liberac Cardoso Simões Pires – The documentary “Black Beetle” by Salim Rollins – The magazine “Praticando Capoeira” nr. 04 by Letícia Cardoso de Carvalho – Contra Mestre Lampião (Αυθεντία στον Besouro. Ζει στο Santo Amaro da Purificacao. Έχει κάνει τεράστια έρευνα για τον Besouro, ανακαλύπτοντας πολλά ενδιαφέροντα γεγονότα. Όπως, αποδείξεις της ύπαρξής του, και οι ακριβής τοποθεσίες στις οποίες βρέθηκε.
